CBAM, czyli Mechanizm Dostosowawczy Granic i Śladu Węglowego, stanowi kluczowy element unijnego pakietu klimatycznego Fit for 55. Jego celem jest ambitne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Przedstawiony przez Komisję Europejską mechanizm ma szczególne znaczenie dla przeciwdziałania emisjom gazów cieplarnianych pochodzących z importowanych produktów spoza Unii Europejskiej.
Jednym z kluczowych założeń CBAM jest eliminacja praktyki wyprowadzania emisji za granicę UE poprzez nałożenie dodatkowych opłat na produkty importowane, uwzględniających ich ślad węglowy. Ten mechanizm ma na celu wyrównanie kosztów związanych z emisją dwutlenku węgla dla towarów importowanych do UE oraz towarów unijnych objętych systemem handlu uprawnieniami do emisji EU ETS, który jest kluczowym narzędziem walki ze zmianą klimatu.
Rozporządzenie wykonawcze CBAM zostało formalnie przyjęte przez Komisję Europejską 17 sierpnia 2023 roku, a jego przepisy weszły w życie 16 września 2023 roku. Nowe regulacje obowiązują importerów już od 1 października 2023 roku, obejmując fazę przejściową trwającą do 31 grudnia 2025 roku. Pierwszy okres sprawozdawczy dla importerów zakończy się 31 stycznia 2024 roku, obejmując raporty kwartalne, z których pierwsze dotyczyć będą IV kwartału 2023 roku.
W ramach sprawozdań importerzy zobowiązani są do zgłaszania emisji gazów cieplarnianych wbudowanych w importowane towary, pochodzących z produkcji do chwili ich przywozu na obszar celny UE. Emisje pośrednie zostaną objęte systemem po okresie przejściowym, co nakłada na importerów obowiązek pozyskiwania danych od swoich dostawców.
Okres przejściowy nie pociąga za sobą opłat, jedynie kary za niezłożenie sprawozdania. Kontrole sprawozdań mogą odbywać się zarówno w trakcie tego okresu, jak i trzy miesiące po upływie terminu do złożenia sprawozdania.
Warto podkreślić, że dla potrzeb okresu przejściowego utworzony zostanie rejestr przejściowy CBAM, elektroniczna baza danych zawierająca wspólne elementy danych na potrzeby sprawozdawczości.
CBAM w pierwszej fazie będzie obejmować konkretne towary z najbardziej emisyjnych branż, takie jak żelazo i stal, aluminium, cement, energia elektryczna, nawozy mineralne, kwas azotowy, amoniak, azotan potasu i wodór. Istnieją plany rozszerzenia katalogu w przyszłości.
Od 1 stycznia 2026 roku CBAM będzie już wiązać się z opłatami. Tylko Upoważnieni Zgłaszający CBAM będą mogli importować produkty objęte CBAM oraz nabywać certyfikaty CBAM. Cena tych certyfikatów będzie powiązana z ceną certyfikatów EU ETS, co ma umożliwić unijnym importerom zakup certyfikatów węglowych odpowiadających kosztom, jakie musieliby ponieść, gdyby produkty były zgodne z unijnymi regulacjami dotyczącymi emisji dwutlenku węgla.
Warto zaznaczyć, że jeżeli producent spoza UE wykaże, że zapłacił już cenę za dwutlenek węgla wykorzystany do produkcji importowanych towarów w swoim kraju, odpowiedni koszt może być w całości odliczony dla importera z UE.
Importerzy, aby przestrzegać regulacji CBAM, muszą wystąpić z wnioskiem o przyznanie statusu Upoważnionego Zgłaszającego przed dokonaniem importu, dokonywać zgłoszeń celnych dotyczących towarów objętych CBAM tylko przez upoważnionego zgłaszającego, zakupować certyfikaty CBAM oraz składać deklaracje i sprawozdania zawierające informacje m.in. o ilości wbudowanych emisji bezpośrednich i pośrednich.
CBAM staje się zatem kluczowym narzędziem UE w kierunku osiągnięcia ambitnych celów klimatycznych i równocześnie nakłada na przedsiębiorców obowiązki związane z monitorowaniem i ograniczaniem wpływu ich działalności na środowisko
Autor: Szymon Wlazło
