W praktyce funkcjonowania spółek kapitałowych zdarza się, że bieżąca działalność spółki bywa utrudniana lub wręcz paraliżowana przez jednego lub kilku wspólników. W takim przypadku optymalnym rozwiązaniem problemu może być regulowana przez Kodeks spółek handlowych procedura wyłączenia wspólnika ze spółki. Zakończenie z sukcesem tego postępowania spowoduje, że „niewygodny” wspólnik utraci swoje udziały w spółce, a w zamian otrzyma wynagrodzenie odpowiednie do wartości posiadanych udziałów.
O kłopotliwym wspólniku decyduje sąd
Kodeks spółek handlowych w sposób ogólny wskazuje, że przesłanką wyłączenia jest zaistnienie „ważnych przyczyn” dotyczących danego wspólnika. Ustawa nie definiuje tego pojęcia, jednak wskazać należy, że nie może być to przyczyna błaha, jak np. przejściowe nieporozumienia pomiędzy wspólnikami. Nie ma przy tym znaczenia, czy przyczyna powstała z winy wspólnika czy bez jego winy.
W praktyce do najczęstszych powodów wystąpienia z żądaniem wyłączenia ze spółki należą: trwały konflikt ze wspólnikami, nadużywanie praw przysługujących wspólnikowi (np. z prawa kontroli poprzez uporczywe żądanie wyjaśnień od zarządu dla szykany), działanie na szkodę spółki przez działalność konkurencyjną (np. założenie spółki o podobnym profilu działalności przy jednoczesnym wykorzystaniu wiedzy i kontaktów zdobytych w spółce pierwotnej), niewykonywanie obowiązków wobec spółki, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o spółce, długotrwała choroba, wyjazd wspólnika za granicę i brak zainteresowania sprawami spółki.
Podkreślić jednak należy, że ocena istotności przyczyny w każdym wypadku dokonywana jest przez sąd indywidualnie w trakcie postępowania.
Zgodnie z przepisami z pozwem o wyłączenie wspólnika występują do sądu gospodarczego właściwego ze względu na siedzibę spółki wszyscy pozostali wspólnicy. Od tej zasady można wprowadzić wyjątki w treści umowy spółki, aby ułatwić skorzystanie w przyszłości z instytucji wyłączenia wspólnika ze spółki. Jest to możliwe przez dodanie zapisu upoważniającego do wystąpienia z takim pozwem przez mniejszą liczbę wspólników. Jednak w każdym przypadku wspólnicy żądający wyłączenia innego wspólnika powinni posiadać więcej niż połowę kapitału zakładowego w danej spółce. Oznacza to, że nie ma możliwości wyłączenia wspólnika, który dysponuje w spółce udziałami stanowiącymi co najmniej połowę kapitału zakładowego.
Zawieszenie w wykonywaniu praw udziałowych
Warto zwrócić również uwagę na możliwość zawieszenia wspólnika w wykonywaniu wszystkich lub niektórych praw udziałowych. Takie rozwiązanie ułatwi funkcjonowanie spółki na czas procesu, który może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Aby skorzystać z tej możliwości należy złożyć wniosek o zabezpieczenie powództwa poprzez zawieszenie wspólnika w wykonywaniu jego praw członkowskich, wskazać jakie ważne powody uzasadniają zastosowanie tego środka tymczasowej ochrony prawnej, uprawdopodobnić ich istnienie oraz wykazać interes prawny zgłoszonego żądania. Ustanowienie zabezpieczenia może spowodować, że wspólnik, który ma zostać wyłączony ze spółki, nie będzie mógł przeglądać księgi zgromadzenia wspólników i żądać odpisów uchwał, nie będzie zapraszany na zgromadzenia wspólników, nie będzie brał udziału w głosowaniu, czy też zostanie pozbawiony prawa pobierania zysków ze spółki od dnia doręczenia pozwu o wyłączenie ze spółki.
Przejęcie udziałów wspólnika
Wyłączenie wspólnika ze spółki powoduje konieczność przejęcia jego udziałów przez pozostałych wspólników bądź osoby trzecie po cenie określonej przez sąd w orzeczeniu. Należy pamiętać, że jeśli wspólnikowi nie zostanie zapłacona cena przejęcia jego udziałów w terminie, orzeczenie o wyłączeniu wspólnika stanie się bezskuteczne. W takim wypadku bezskutecznie wyłączony wspólnik będzie mógł dochodzić od wspólników domagających się jego wyłączenia naprawienia szkody, którą poniósł w związku z jego bezskutecznym wyłączeniem ze spółki – np. wskutek zawieszenia w wykonywaniu praw udziałowych.
Autor: Dorota Jarzębowska, Prawnik, Bosetti Global Consulting
