Inflacja konsumencka wyniosła 9,2% w ujęciu rocznym w styczniu 2022 r., według wstępnych danych, które podał Główny Urząd Statystyczny (GUS). W stosunku do poprzedniego miesiąca ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły o 1,9% w styczniu.
W tym kontekście warto przypomnieć kilka podstawowych zasad dotyczących możliwości zmiany ceny i innych warunków umowy, jakie wynikają z polskiego prawa cywilnego.
Zgodnie z zasadą nominalizmu (art. 3581 par. 1 K.c.):
„Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.”
Jednakże Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości (np. w odniesieniu do waluty obcej).
W umowach – zwłaszcza między przedsiębiorcami – stosowane są też klauzule waloryzacyjne, które przewidują podwyższenie ceny o wskaźnik inflacji ogłaszany przez polski Główny Urząd Statystyczny lub na poziomie unijnym.
W art. 3581 par. 3 K.c. przewidziana jest możliwość podwyższenia ceny przez sąd (waloryzacja sądowa):
„W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.”
Niestety, z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorcom pozostaje ewentualnie przepis ogólny tzw. rebus sic stantibus (art. 3571 K.c.), który umożliwia wystąpienie do sądu o zmianę umowy również pomiędzy przedsiębiorcami:
„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”
Ponadto, w odniesieniu do wynagrodzenia ryczałtowego w umowach o dziełu lub umowach o roboty budowlane (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r., V CSK 63/07, OSNC 2008/10/116) można skorzystać z art. 632 K.c. i na jego podstawie wystąpić do sądu o podwyższenie wynagrodzenia:
„Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.”
