Firmy zagraniczne inwestujące w Polsce najczęściej wybierają na formę swojej działalności spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Głównym motywem tej decyzji jest zasada, że inwestor jako wspólnik takiej spółki kapitałowej nie odpowiada za jej zobowiązania. Jednak warto wiedzieć, że istnieje kilka wyjątkowych sytuacji, w których wspólnik może ponosić odpowiedzialność w związku z działalnością spółki z o.o.
“Przebicie zasłony korporacyjnej”
W polskim prawie wyklucza się odpowiedzialność spółki dominującej za zobowiązania spółki zależnej, czyli tzw. przebicie zasłony korporacyjnej z wyjątkiem przypadku określonego w art. 7 Kodeksu Spółek Handlowych. Chodzi o zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę. Takie umowy wymagają złożenia do akt rejestrowych spółki zależnej. Niezgłoszenie ich w terminie 3 tygodni od dnia zawarcia umowy, powoduje nieważność zawartych w umowie postanowień ograniczających lub wyłączających odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej lub jej wierzycieli.
Odpowiedzialność deliktowa
Poza art. 7 Ksh spółka dominująca może ponosić odpowiedzialność deliktową (415-416 Kc), co jest poglądem ugruntowanym w orzecznictwie.*
Przesłanki odpowiedzialności spółki dominującej to:
– szkoda wierzyciela w postaci niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez spółkę zależną,
– czyn spółki dominującej niezgodny z prawem lub dobrymi obyczajami lub zasadami współżycia społecznego (zespół działań wobec spółki zależnej nakierowany na wyrządzenie szkody jakim będzie nadużycie pozycji dominującej i prawa do posługiwania się formą osoby prawnej)
– wina umyślna (ewentualnie niedbalstwo) spółki dominującej
– związek przyczynowy między czynem a szkodą.
Przykładowo wymienia się następujące przypadki bezprawnego zachowania spółki dominującej, które mogą powodować jej odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki zależnej:
– rażące niedokapitalizowanie spółki zależnej lub następcze pozbawienie jej niezbędnego minimum aktywów (rażąca dysproporcja pomiędzy kapitałem a skalą działalności)
– polecenie spółce zależnej zawarcia tzw. umów transferowych, których warunki odbiegają od warunków rynkowych
– uczestniczenie w zarządzaniu spółką zależną (m.in. wydawanie jej poleceń godzących w interes spółki zależnej, jej wspólników mniejszościowych lub wierzycieli, np. polecenie dokonania zwrotu wpłat na kapitał zakładowy lub inne formy wyprowadzenia majątku ze spółki tzw. tunelling)
– ingerencja prowadząca do unicestwienia bytu spółki zależnej lub zagrażająca jej egzystencji (np. umyślne uniemożliwienie zaspokojenia się z majątku spółki zależnej poprzez jego wyprowadzenie, prowadzące do stanu niewypłacalności)
– uniemożliwienie wykonania zobowiązania przez spółkę zależną z przyczyn zawinionych przez spółkę dominującą
– wykorzystanie spółki zależnej w celu obejścia zakazów lub nakazów umownych/ustawowych
– pomieszanie sfer lub pomieszanie majątków (nieprecyzyjne rozdzielenie, niemożliwe jest dokonanie podziału majątku lub rozdzielenie działań względem osób trzecich; zatarcie granic organizacyjnych, w tym reprezentacji, prowadzą działalność jednocześnie na tym samym rynku, działają za nie te same osoby fizyczne, ta sama lub podobna firma).
Odpowiedzialność deliktowa spółki dominującej wobec spółki zależnej w praktyce nie zachodzi często głównie z powodu trudności dowodowych. Jednakże w razie dostępności dowodów (zwłaszcza wewnętrznych dokumentów wymienianych pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną) ryzyko takiej odpowiedzialności należy brać pod uwagę. W tej sytuacji tym bardziej ważne stają się obowiązujące w spółkach standardy poufności.
Specyfika prawa włoskiego
Republika Włoska jest jednym z nielicznych krajów europejskich, w których wprowadzono przepisy wprost regulujące odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli spółek zależnych. Odpowiedzialność została uregulowana w art. 2497 włoskiego kodeksu cywilnego. Za okoliczność uzasadniającą odpowiedzialność prawodawca włoski uznał sprawowanie przez podmiot dominujący zarządu nad spółką zależną i koordynację jej działalności. W tym kontekście istotne jest, czy regulacja ta znajdzie zastosowanie również do polskich spółek zależnych.
*np. wyrok SN z 24.11.2009, V CSK 169/09 oraz z 20.3.2011m I UK 554/12).
Autor: r.pr. Jacek Wilczewski
