Wyczerpywanie się surowców naturalnych oraz postępujące negatywne zmiany w środowisku to rzeczywistość naszych czasów. Chociaż świadomość mieszkańców Ziemi na temat ekologii i konieczności dbania o naturę rośnie, wciąż jest wciąż zbyt niska. Proekologiczna postawa i wybory konsumenckie osób troszczących się o środowisko, nie zastąpią działań systemowych, których celem będzie zminimalizowanie zużycia surowców, energii, emisji CO2 i wytwarzania odpadów. Pomocnym narzędziem w realizacji tych założeń, może być wprowadzenie w życie idei gospodarki o obiegu zamkniętym.
Gospodarka o obiegu zamkniętym – na czym polega?
Gospodarka o obiegu zamkniętym jest inaczej zwana także gospodarką obiegu zamkniętego lub gospodarką cyrkularną. Bez względu na to, który wariant nazwy użyjemy, założenia pozostają takie same. Taki model gospodarki zakłada bardziej zrównoważony cykl obiegu surowców. Jednym z celów jest wyeliminowanie pojęcia „odpadu”. Wedle założeń gospodarki cyrkularnej wszelkie odpady powinny zostać zagospodarowane w taki sposób, aby konsumowany produkt był wykorzystany wielokrotnie, naprawiany i odnawiany. Bez wątpienia takie działania sprawią, że cykl życia produktu ulegnie wydłużeniu.
Czym gospodarka o obiegu zamkniętym różni się od gospodarki liniowej?
Gospodarka o obiegu zamkniętym znacznie różni się od dominującego obecnie modelu gospodarki liniowej. Na czym polegają główne różnice? Gospodarkę liniową można zobrazować przedstawiając prosty schemat „pozyskaj – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć”. Odpady to nieodłączny, ostatni etap cyklu życia surowca. W modelu liniowym początkowy etap (pozyskiwanie surowców) oraz końcowy (produkcja opadów) leżą na przeciwległych końcach schematu. Odpady są wykorzystane ponownie.
Gospodarka o obiegu zamkniętym rozwiązuje problem odpadów. Zakłada bardziej ekonomiczny obiegu surowca. Wedle założeń gospodarki cyrkularnej, odpad powinien na nowo stać się surowcem i kontynuować swój cykl życia.
Gospodarka cyrkularna a recykling
Założenia gospodarki cyrkularnej są powiązanie z recyklingiem, jednak wybiegają znacznie dalej. Czym zatem gospodarka o obiegu zamkniętym różni się od recyklingu?
Recykling opiera się na przetworzeniu odpadów w taki sposób, aby powstał z nich materiał, który nadaje się do ponownego wykorzystania w produkcji. W obecnej sytuacji klimatycznej recykling nie jest wystarczający, aby powstrzymać negatywne zmiany klimatu. Ponadto, w procesie recyklingu zużywana jest dodatkowa energia.
Recykling koncentruje się na końcowym etapie cyklu życia produktu. Natomiast w gospodarce cyrkularnej produkty już na etapie ich tworzenia, powinny być projektowane z myślą o całym ich cyklu życia. To co stanie się z produktem po jego zużyciu, w jaki sposób zostanie wykorzystany powtórnie oraz poddany recyklingowi jest planowane już na wstępie. Zdaniem zwolenników gospodarki cyrkularnej, odpowiednie planowanie przeciwdziała powstawaniu odpadów i zanieczyszczeń. Ważnym założeniem gospodarki cyrkularnej jest uniknięcie tzw. downcyclingu, czyli utraty wartości przetwarzanego materiału.
Gospodarka o obiegu zamkniętym w Polsce
W Polsce obecnie dominuje model liniowy gospodarki. Został on wprowadzony po upadku komunizmu i wówczas znacznie przyczynił się do polepszenia jakości życia i zwiększenia konsumpcji. Kwestie związane nadmiernym wykorzystaniem zasobów planety są w tym modelu traktowane marginalnie.
Zmiany w zakresie gospodarowania surowcami są istotnym celem realizowanym przez Unię Europejską. Komisja Europejska w grudniu 2015 roku, przedstawiła postulaty gospodarki cyrkularnej. Od tego czasu minęło kilka lat. Jak zatem sytuacja wygląda obecnie? Jak Polska wypada na tle inny krajów?
Z przeprowadzanych badań i analiz wynika, że najlepiej w kwestii upowszechniania idei gospodarki o obiegu zamkniętym radzą sobie kraje nordyckie. Świadomość postulatów gospodarki cyrkularnej oraz gotowość do ich wdrożenia jest w tych krajach wysoka. Dotyczy to zarówno przedsiębiorstw, jak i ogółu społeczeństwa. Eksperci podkreślają, że kraje nordyckie osiągają wysokie wskaźniki w zakresie recyklingu odpadów, ograniczeń w magazynowaniu i unieszkodliwianiu energii oraz wysokiego udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych.
Na liście krajów Unii Europejskiej stworzonej pod kątem kwestii upowszechniania i realizowania celów gospodarski cyrkularnej, Polska znajduje się na średniej pozycji. Towarzyszą jej Węgry i Czechy.
Raport „Ocena zapotrzebowania na wsparcie przedsiębiorstw w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym (circular economy)”
Cennych informacji na temat sytuacji GOZ w Polsce dostarcza raport pt. Ocena zapotrzebowania na wsparcie przedsiębiorstw w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym (circular economy). Badanie to zostało drugiej połowie 2020 r. Jego celem było pozyskanie wiedzy pozwalającej na uwzględnienie zagadnień gospodarki cyrkularnej w perspektywie finansowej 2021-2027.
Wnioski, które płyną z przeprowadzonego badania są następujące:
Zgodnie z wynikami badania, najważniejszymi uwarunkowaniami wdrażania GOZ są:
- niska świadomość uczestników rynku. Przedsiębiorcy są świadomi negatywnego oddziaływania na środowisko, jednak w niewystarczającym stopniu podejmują działania je ograniczające – powodem, oprócz kosztowności rozwiązań, jest brak wystarczającej wiedzy.
- wiedza (luki kompetencyjne) – przestawienie modelu biznesowego na GOZ wymaga wysoko wykwalifikowanej kadry. Braki w tym zakresie blokują idee GOZ zarówno na etapie inicjowania, wdrożenia i tworzenia nowych modeli biznesowych
- długofalowość inwestycji – inwestycje w zakresie GOZ są inwestycjami w przypadku których na korzyści trzeba czekać. W kwestii dostępności zasobów, znaczenie ma wielkość przedsiębiorstwa i skala działalności.
- uwarunkowania prawne – nie identyfikuje się braku odpowiednich aktów prawnych. Problemem jest ich rozproszenie (regulacje nie są zebrane w jednym miejscu). Kwestie prawne można uznać za jedne z najskuteczniejszych stymulant wprowadzania rozwiązań w kierunku GOZ. Konieczność dostosowania wynikająca z legislacji, w zasadzie daje gwarancję szerokiego wdrożenia danego rozwiązania.
- inne istotne stymulanty wprowadzania rozwiązań zgodnych z GOZ to: uwarunkowania rynku oraz działania sektora publicznego stymulujące rozwój i wdrażanie GOZ.
